Ξάνθη

 

Η Θράκη είναι μία από τις περιοχές της ελληνικής επικράτειας τις περισσότερο ξεχασμένες. Η απόσταση από την πρωτεύουσα και από τα άλλα άκρα της χώρας, η έλλειψη επαρκών υποδομών για την υποδοχή και τη φιλοξενία μεγάλου αριθμού επισκεπτών, η απουσία διαφήμισης κλπ δεν καθιστούσαν ελκυστικό προορισμό την πανέμορφη αυτή παραμεθόριο περιοχή, που κρύβει απίστευτες ομορφιές και εκπλήξεις. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια τα δεδομένα τείνουν να αλλάξουν και η ροή επισκεπτών έχει αυξηθεί σημαντικά.

Εμείς επιλέγουμε σε αυτή την ταξιδιωτική πρόταση, την πρώτη προς τα δυτικά πόλη της Θράκης, την Ξάνθη.

Η Ξάνθη βέβαια και στο παρελθόν έχει τύχει περισσότερης προσοχής σε σχέση με τις άλλες θρακικές πόλεις, χάρη στο Καρναβάλι της και τις φθινοπωρινές γιορτές της Παλιάς Πόλης. Ωστόσο αυτή η προσοχή δεν κατάφερε παρά να οδηγεί στην πόλη επισκέπτες για ελάχιστες μέρες του χρόνου, το φθινόπωρο και τις αποκριές, με επικεντρωμένο  το ενδιαφέρον στη διασκέδαση και όχι στις «ομορφιές» της. Πράγμα άδικο για μια όμορφη πόλη με μακριά ιστορία και ενδιαφέρουσα από πολλές απόψεις.

Η Ξάνθη, πόλη που τα τελευταία χρόνια τής αρέσει να αυτοπροσδιορίζεται ως «πόλη με τα χίλια χρώματα», ξεκινάει από τις παρυφές του ορεινού όγκου της Ροδόπης και εκτείνεται προς τον κάμπο, ανάμεσα σε πολλούς άλλους μικρούς οικισμούς τριγύρω της. Είναι ευλογημένη με ένα θαυμάσιο περιαστικό δάσος που την χρωματίζει ανάλογα με τις εποχές και τη διαρρέει ο ποταμός Κόσυνθος. Σε μικρή απόσταση προς τα δυτικά της, ο Νέστος με τα περίφημα «στενά» του και σε πολύ κοντινή επίσης απόσταση προς τα νότια το Θρακικό πέλαγος με τις θαυμάσιες αμμουδιές την καθιστούν έναν εξαιρετικό τόπο διαμονής, που οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του μπορούν με ευκολία να απολαύσουν, χειμώνα-καλοκαίρι, ό,τι επιλέξουν, βουνό ή θάλασσα.

 

Αλλά και η ίδια η σύγχρονη πόλη, με την πολυπολιτισμικότητά της, με τον πλούτο και την ποικιλία της καθημερινότητάς της, με τον μοναδικό παραδοσιακό διατηρητέο οικισμό της, με το πλήθος των πνευματικών και πολιτιστικών της κέντρων, των εστιατορίων, καφεποτείων, τσιπουράδικων, ζαχαροπλαστείων, μπαρ κλπ, καθώς και με το ονομαστό παζάρι της (λειτουργεί κάθε Σάββατο), είναι ένας πολύ ενδιαφέρων προορισμός για όποιον θα ήθελε να την επισκεφθεί.

 

Η πρώτη γραπτή  αναφορά στην Ξάνθη γίνεται τον 3^ο αι. π.Χ. από τον Εκαταίο τον Αβδηρίτη, που στο έργο του «Περί Υπερβορείων» αναφέρει τους κατοίκους της περιοχής ως «Ξάνθιους». Η πόλη Ξάνθεια που ταυτίζεται πιθανώς με τη σημερινή Ξάνθη, αναφέρεται τον 1^ο αι. μ.Χ. από τον Στράβωνα ως μία από τις πόλεις των Κικόνων.: «Μετά δε την ανάμεσον λίμνην (Βιστονίδα) Ξάνθεια, Μαρώνεια και Ίσμαρος…». Καθώς η πόλη δεν αναφέρεται από άλλη μεταγενέστερη πηγή, φαίνεται πως δεν τα κατάφερε να επιβιώσει στα ρωμαϊκά χρόνια και εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της. Αργότερα, τον 3^ο αι. μ.Χ. φαίνεται να ξανακατοικήθηκε.

Η πόλη ως Ξάνθεια αναφέρεται επίσης το 879 μ.Χ., όταν ο επίσκοπος Ξάνθειας Γεώργιος συμμετέχει στη Δ’ Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης (εν Αγία Σοφία) που συγκάλεσε ο μέγας Φώτιος. Η συμμετοχή της Ξάνθειας στη Σύνοδο φανερώνει ότι η πόλη κατά τη διάρκεια της βυζαντινής εποχής, ως επισκοπή, αποτελούσε σημαντικό κέντρο. Αργότερα, όταν ο πληθυσμός της αυξήθηκε, προήχθη σε αρχιεπισκοπή (1300) και μητρόπολη (1341-1345). Είναι η εποχή της ακμής της πόλης που για αρκετό διάστημα, ως πόλη-φρούριο, αποτελούσε το φυσικό σημείο άμυνας της περιοχής.

Η Ξάνθη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς το 1375. Στο τέλος του 14^ου αι. αρχίζει ο εποικισμός της περιοχής από μουσουλμάνους και ο εξισλαμισμός των κατοίκων των ορεινών χωριών. Στα μέσα του 17^ου αι. ο περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή περιγράφει αναλυτικά την πόλη. Μεγάλη άνθηση γνώρισε η πόλη τον 18^ο με 19^ο αι., κυρίως εξαιτίας της καλλιέργειας και του εμπορίου του περίφημου καπνού της. Εξαιτίας του πλούτου της εξελίχθηκε σε κοσμοπολίτικο κέντρο, που δεν είχε να ζηλέψει τίποτε από τις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις (Μικρό Παρίσι την αποκαλούσαν). Ωστόσο το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, ανέκοψε την οικονομική άνθησή της. Οι Ξανθιώτες, όπως ήταν φυσικό, πήραν μέρος στον αγώνα με κύριο οπλαρχηγό τους τον Γεώργιο Δημητρίου. Εδώ όμως η εξέγερση δεν άντεξε πολύ, καθώς η Θράκη βρισκόταν κοντά στο κέντρο του Οθωμανικού κράτους. Πολλοί Ξανθιώτες συνελήφθησαν τότε και φυλακίστηκαν (ανάμεσά τους και ο μητροπολίτης Σεραφείμ).

Ωστόσο ενός κακού μύρια έπονται! Το 1829 δύο μεγάλοι αλλεπάλληλοι σεισμοί (Μάρτιο και Απρίλιο) ισοπέδωσαν την πόλη και τους γύρω οικισμούς. Πολλοί κάτοικοι τότε αναγκάστηκαν να καταφύγουν νοτιότερα, όπου ίδρυσαν τη Γενισέα.

Η Ξάνθη ανοικοδομήθηκε σε δύο φάσεις. Πρώτα μεταξύ 1830-1845 με οικοδόμους από την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία και η δεύτερη μετά το 1870 (μετά την καταστροφή της Γενισέας), καθώς πολλοί Ξανθιώτες, που είχαν εγκατασταθεί εκεί το 1829, άρχισαν να επιστρέφουν. Η πόλη έγινε και πάλι διοικητικό κέντρο της περιοχής και το 1891, όταν ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης-Κωνσταντινούπολης, εγκαινιάστηκε μια νέα περίοδος ακμής του εμπορίου και της οικονομίας της που την οδήγησαν στον εκσυγχρονισμό και της έδωσαν τα αστικά χαρακτηριστικά μιας Ευρωπαϊκής πόλης (1870-1910). Η ανοικοδόμησή της συνεχίστηκε αδιάλειπτα μέχρι το 1912, οπότε και διεκόπη απότομα, λόγω της έκρηξης των Βαλκανικών Πολέμων.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτελούν την απαρχή μιας σειράς μεγάλων περιπετειών για τους πληθυσμούς της Ξάνθης και της γύρω περιοχής. Κατά τη διάρκειά τους η Θράκη βίωσε δύο βουλγαρικές κατοχές κατά τις οποίες ο κατακτητής συμπεριφέρθηκε με αδικαιολόγητη βαρβαρότητα και ωμή βία στους ντόπιους πληθυσμούς.

Κατά την πρώτη βουλγαρική κατοχή (1912-1913), οκτάμηνης διάρκειας, οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής κατέστρεψαν ναούς, σπίτια, σχολεία. Λεηλάτησαν τα μοναστήρια, άρπαξαν ιερά κειμήλια και τα μετέφεραν στη Σόφια. Δολοφονήθηκαν τότε πολλοί κάτοικοι της Ξάνθης. Ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με τη Συνθήκη Ειρήνης του Λονδίνου (17 Μαΐου 1913), με την οποία όμως η Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία παρέμειναν υπό βουλγαρική κατοχή.

Με την έναρξη του Β’ Βαλκανικού Πολέμου η Ξάνθη απελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό στις 13 Ιουλίου 1913. Ωστόσο η απελευθέρωση είχε διάρκεια μόνο 15 ημερών. Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913) όλη η Θράκη αποδόθηκε στη Βουλγαρία. Εγκαινιάζεται έτσι η δεύτερη βουλγαρική κατοχή, ιδιαίτερα οδυνηρή για τους Θρακικούς πληθυσμούς. Η Βουλγαρία συνέχισε και ενέτεινε την πολιτική της εθνοκάθαρσης. Ολόκληρα χωριά εγκαταλείφθηκαν από τους κατοίκους τους που προσέφυγαν σε περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας. Φυλακίσεις, θανατώσεις, βασανιστήρια, δημεύσεις περιουσιών, καταναγκαστική εργασία (ντουρντουβάκια), εξορίες, ομηρίες, λιμοί ήταν μόνο κάποιες από τις θηριωδίες των Βουλγάρων στη διάρκεια της δεύτερης βουλγαρικής κατοχής (1913-1919).

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την απελευθέρωση και την παραχώρηση της Θράκης στην Ελλάδα, αφού η χώρα μας βρέθηκε στην πλευρά των νικητών. Η απελευθέρωση πραγματοποιήθηκε την 4^η Οκτωβρίου 1919, από την 9^η Μεραρχία του ελληνικού στρατού, υπό τον στρατηγό Γεώργιο Λεοναρδόπουλο.

Στις 14 Μαΐου 1920, ο ελληνικός στρατός με ορμητήριο την Ξάνθη απελευθερώνει και την υπόλοιπη Δυτική Θράκη. Με τη Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου 1920) επήλθε η πλήρης ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, ο πληθυσμός της ενισχύεται με πρόσφυγες από τη Μ. Ασία, την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία.

Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι κάτοικοι της περιοχής (χριστιανοί και μουσουλμάνοι) αντιστάθηκαν ηρωϊκά στους Γερμανούς εισβολείς στα οχυρά του Εχίνου. Ωστόσο οι Γερμανοί μπήκαν στην Ξάνθη στις 8 Απριλίου 1941. Μετά από μία σύντομη γερμανική κατοχή (μέχρι τις 20 Απριλίου 1941) η πόλη παραδόθηκε στους Βουλγάρους. Εγκαινιάστηκε έτσι η τρίτη βουλγαρική κατοχή. Τέθηκε τότε σε εφαρμογή ένα συστηματικό σχέδιο εκβουλγαρισμού του πληθυσμού και της περιοχής:

• Έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία.
• Ορίστηκε επίσημη γλώσσα η βουλγαρική.
• Επιβλήθηκε η βουλγαρική γλώσσα στις επιγραφές των καταστημάτων.
• Οι ελληνικές ονομασίες πόλεων, οδών και χωριών αντικαταστάθηκαν με βουλγαρικές
• Καταστράφηκαν ηρώα και μνημεία.

Ανάλογη ήταν η μοίρα και των Εβραίων κατοίκων της Ξάνθης. Από το 1941 υποχρεούνταν να φέρουν το διακριτικό της θρησκείας τους, το άστρο του Δαυίδ, και τους απαγορεύτηκε να ασχολούνται με τη βιομηχανία και το εμπόριο. Στις 18 και 19 Μαρτίου 1944 άρχισε η μαζική μεταφορά τους προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, μέσω Βουλγαρίας, όπου είχαν τραγικό τέλος. Τα σπίτια και οι περιουσίες τους καταλεηλατήθηκαν από τους κατακτητές. Από τους ελάχιστους επιζήσαντες κανένας δεν επέστρεψε στην Ξάνθη.

Γενικά, η συμπεριφορά των βουλγαρικών δυνάμεων κατοχής στη διάρκεια των τριών βουλγαρικών κατοχών αποτελεί τη μελανότερη σελίδα στη νεότερη ιστορία της Ξάνθης και της Θράκης.

 

 

ΠΑΛΙΑ ΠΟΛΗ

Δεν υπάρχει επισκέπτης της Ξάνθης που δεν θα αναζητήσει την Παλιά Πόλη, έναν από τους μεγαλύτερους διατηρητέους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας και ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχιτεκτονικά σύνολα στη Μακεδονία και τη Θράκη. Περιλαμβάνει αρχοντικά, μεσοαστικές και εργατικές κατοικίες που ακολουθούν πολλούς διαφορετικούς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Κατοικίες χτισμένες με την παραδοσιακή δυτικομακεδονική αρχιτεκτονική, από οικοδόμους Ηπειρώτες και Μακεδόνες, που ήρθαν και εργάστηκαν εδώ μετά από τους σεισμούς του 1829. Αλλά και κατοικίες αρχοντικές των πλούσιων εμπόρων του καπνού, που εκφράζονται μέσω της εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, με επιδράσεις από την Ιταλική Αναγέννηση, τον Γερμανικό Ρομαντισμό και τον Νεοκλασικισμό.

Θαυμάσιες ατμοσφαιρικές μικρές πλατείες, γραφικοί πλακόστρωτοι δρόμοι, εκκλησίες με ωραία καμπαναριά, σχολεία, σπίτια πανέμορφα αναπαλαιωμένα με πολύ μεράκι από τους παλιούς ή τους καινούριους ιδιοκτήτες τους συναποτελούν ένα υπέροχο σκηνικό, που αποπνέει την αρχοντιά και τον πλούτο μιας άλλης εποχής. Τότε που στην πόλη έδρευαν τέσσερα προξενεία (Ιταλικό, Αυστροουγγρικό, Γαλλικό και Ελληνικό). Τότε που λειτουργούσαν τράπεζες, εμπορικό επιμελητήριο, ασφαλιστικά γραφεία. Τότε που ο κόσμος διασκέδαζε έχοντας επιλογές ανάμεσα σε καμπαρέ, δύο κινηματογράφους και ένα θέατρο. Τότε που υπήρχαν 150 καταστήματα, πενήντα χάνια, λέσχες, σωματεία, σύλλογοι και κυρίως καπνεργοστάσια και μεγάλες καπναποθήκες.

 

ΚΑΠΝΑΠΟΘΗΚΕΣ

Είναι κτήρια του τέλους του 19^ου και των αρχών του 20^ου αι. και αποτελούν ένα από τα καλύτερα σωζόμενα σύνολα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα, ενώ ορισμένα από αυτά είναι μοναδικά και για τον ευρωπαϊκό χώρο.

Οι παλιότερες καπναποθήκες χτίστηκαν μετά το 1860, ήταν μονώροφες, υλοποιήθηκαν με παραδοσιακές μεθόδους και υλικά και βασίστηκαν στη χρήση τοπικών μορφολογικών στοιχείων και ορισμένες φορές νεοκλασικών μοτίβων. Είναι συνήθως απλές, ορθογώνιες, με επίπεδες όψεις και πολλά ανοίγματα στη σειρά. Καλύπτονται με τετράρριχτη στέγη.

Από το τέλος του 19^ου αι. χτίζονται καπναποθήκες πολύ μεγαλύτερες, επίσης από ξύλο και πέτρα. Χαρακτηρίζονται από συμμετρία στην οργάνωση της όψης και της κάτοψης, τονισμό της κεντρικής εισόδου και κυριαρχία της πρόσοψης, αυστηρό γεωμετρικό περίγραμμα, μεγάλο ύψος, στηθαίο που αποκρύπτει την απόληξη της δίρριχτης στέγης και συχνά σχηματίζει ημικυκλικά και τριγωνικά αετώματα.

 

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Ιδρύθηκε το 1975 από τη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ) και πρόσφατα γιόρτασε τα πενηντάχρονά του με την έκδοση ενός εμβληματικού επετειακού ημερολογίου.

Στεγάζεται στο αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου και εκτός από τα εκθέματά του που περιγράφουν την ποικιλία και τον πλούτο της ζωής της πόλης στο παρελθόν της, αποτελεί και αυτό καθ’ εαυτό έκθεμα, όντας ένα από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα μιας συγκεκριμένης τυπολογίας κατοικιών που άρχισαν να οικοδομούνται στην πόλη μετά τους σεισμούς του 1829. Χαρακτηρίζεται από την ορθογώνια κατασκευή του και είναι χωρισμένο σε δύο πανομοιότυπες κατοικίες. Κάθε μία έχει τη δική της ανεξάρτητη είσοδο, δύο ορόφους, ένα ημιυπόγειο και δίρριχτη στέγη με κεραμίδια. Εσωτερικά κοσμείται με θαυμάσιες τοιχογραφίες.

 

ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗΣ - «ΟΙΚΙΑ ΜΑΝΟΥ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ»

Το αρχοντικό, που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, σε περίοπτη θέση, χτίστηκε στα τέλη του 19^ου αι., στην περίοδο της Μπελ-Επόκ της Ξάνθης. Είναι ένα μεγάλων διαστάσεων κτήριο, 1492 τ.μ. («La Grande Maison» το ονόμαζαν οι Ξανθιώτες), το οποίο ανήκε στον Εβραίο Ισαάκ Ντανιέλ. Μετά τον θάνατό του, οι κληρονόμοι του το νοίκιασαν. Ο Γεώργιος Χατζιδάκις, πατέρας του Μάνου Χατζιδάκι, νοίκιασε το 1925 τον δεύτερο όροφο του κτηρίου, όπου παρέμεινε η οικογένειά του έως το 1932. Εκεί ο μικρός Μάνος έκανε τα πρώτα του βήματα και τα πρώτα μαθήματα πιάνου με την Αρμένισσα δασκάλα Άννα Αλτουνιάν.

Σήμερα το κτήριο είναι ιδιοκτησία της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης αποκαλύφθηκαν πολύ σημαντικές τοιχογραφίες και οροφογραφίες στο εσωτερικό του.

 

ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΑ

Αν επισκεφθείτε την Ξάνθη, αφού χαρείτε τους περιπάτους και τις επισκέψεις σας στα αξιοθέατα της πόλης, είναι βέβαιο πως δεν θα φύγετε χωρίς να απολαύσετε κάποια από τα διάσημα γλυκά της. Ζαχαροπλαστεία με μακροχρόνια παράδοση αλλά και πολλά νεότερα θα σας προμηθεύσουν με γλυκά της επιλογής σας, η οποία δεν θα είναι καθόλου εύκολη, αφού θα πρέπει να διαλέξετε από μια τεράστια ποικιλία.

Σε αυτόν τον ευλογημένο πολυπολιτισμικό τόπο, η αλληλεπίδραση Ανατολής και Δύσης, η δημιουργική φαντασία ντόπιων και Ελλήνων της προσφυγιάς, χριστιανών και μουσουλμάνων και άλλων μικρότερων μειονοτήτων (Αρμένιοι, Αρβανίτες), οι παραδοσιακές τεχνικές, η ποικιλία των υλικών, ο πλούτος και η ένταση των γεύσεων και των αρωμάτων, έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή μοναδικών γλυκών. Γλυκά με ονόματα εξωτικά παρασκευάζονται με μεράκι και αρχαία γνώση από εργαστήρια ζαχαροπλαστικής που περνούν από γενιά σε γενιά, μεταφέροντας μοναδικές εμπειρίες και απολαύσεις στους νεότερους: σαραγλί, κανταΐφια, τουλούμπες, μπακλαβάδες, σάμαλι, κιουνεφέ, σεκέρ-παρέ, καζάν-ντιπί, μπεζέδες, ντοντουρμά, σουτζούκ-λουκούμ…

Αλλά και γλυκά δυτικότροπα με εκλεπτυσμένες γεύσεις, αγνά υλικά και πολλή φαντασία παράγονται από εξαιρετικά ζαχαροπλαστεία της πόλης που ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ποιότητα των υλικών τους. Πρωταγωνιστικό ρόλο εδώ έχει η σοκολάτα: καριόκες, πούρα, ανώμαλα, νουγκά, τρουφάκια…Μοναδικές απολαύσεις που πρϋποθέτουν απουσία ζυγαριάς στο σπίτι!