Η αστεγία αποτελεί ένα από τα πλέον ορατά και οδυνηρά προβλήματα κοινωνικού αποκλεισμού στην Ευρώπη, με τον αριθμό των αστέγων να έχει αυξηθεί δραματικά την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, ορισμένα κράτη μέλη και πόλεις έχουν αναπτύξει καινοτόμες και αποτελεσματικές πολιτικές που παρέχουν ένα μοντέλο για την εξάλειψη του φαινομένου.
Η Φινλανδία και το «Πρώτα η Στέγαση» (Housing First): το ευρωπαϊκό παράδειγμα
Η Φινλανδία θεωρείται το πιο επιτυχημένο παράδειγμα στην Ευρώπη για την αντιμετώπιση της αστεγίας, κυρίως χάρη στη συστηματική και μακροπρόθεσμη εφαρμογή της πολιτικής «Πρώτα η Στέγαση» (Housing First). Η προσέγγιση αυτή οδήγησε σε σημαντική και διαρκή μείωση του αριθμού των αστέγων στη χώρα.
Το μοντέλο "Housing First" σε δράση
Η φινλανδική στρατηγική βασίστηκε σε μια ριζική αλλαγή: την αντικατάσταση των προσωρινών καταφυγίων (όπου ο άστεγος έπρεπε πρώτα να "φτιάξει" τη ζωή του για να πάρει σπίτι) με την παροχή μόνιμης στέγης ως αφετηρία.
- Άμεση στέγαση: Οι πρώην άστεγοι μετακινούνται απευθείας σε κανονικά διαμερίσματα με συμβόλαια μίσθωσης, χωρίς προϋποθέσεις όπως η νηφαλιότητα ή η απεξάρτηση, η εύρεση εργασίας, η ψυχική υγεία. Η στέγη θεωρείται ανθρώπινο δικαίωμα και όχι ανταμοιβή.
- Μετατροπή καταφυγίων: Ένα κομβικό βήμα ήταν η μετατροπή πολλών καταφυγίων έκτακτης ανάγκης και ξενώνων σε μικρά διαμερίσματα υποστήριξης, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των μόνιμων κατοικιών που διατίθενται για το πρόγραμμα.
- Ολοκληρωμένη υποστήριξη: Ταυτόχρονα, παρέχονται εξειδικευμένες υπηρεσίες υποστήριξης (κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι) που επισκέπτονται τους ενοίκους στα σπίτια τους. Η υποστήριξη είναι προαιρετική, ευέλικτη και εξατομικευμένη στις ανάγκες του κάθε ατόμου.
Τα αποτελέσματα
Η προσέγγιση αυτή έχει επιδείξει εντυπωσιακή επιτυχία σε σύγκριση με τα παραδοσιακά μοντέλα:
|
Δείκτης |
Φινλανδική εμπειρία |
|
Μείωση αστεγίας |
Σημαντική μείωση της μακροχρόνιας αστεγίας. Το 2017 ήταν η μόνη χώρα της ΕΕ που κατέγραψε μείωση των αστέγων. |
|
Διατήρηση στέγης |
Το ποσοστό διατήρησης της στέγης είναι υψηλό, συνήθως άνω του 80%. |
|
Κόστος |
Παρότι αρχικά απαιτεί επένδυση, μακροπρόθεσμα το "Housing First" αποδεικνύεται οικονομικά αποδοτικό. Υπολογίζεται ότι το κόστος στέγασης με υποστήριξη είναι μικρότερο από το κόστος της διαχείρισης της αστεγίας (υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, υγείας, αστυνόμευση, δικαστήρια). |
Το παράδειγμα του Δουβλίνου
Μία ακόμη πόλη που υιοθέτησε με επιτυχία το μοντέλο είναι το Δουβλίνο στην Ιρλανδία, όπου η στρατηγική Housing First Dublin επέδειξε την αποτελεσματικότητά της στη στέγαση των πλέον ευάλωτων, ειδικά όσων έχουν σύνθετα προβλήματα (εξαρτήσεις, ψυχική υγεία). Η επιτυχία βασίστηκε στη συντονισμένη δράση μεταξύ των τοπικών αρχών, των φορέων στέγασης και των ΜΚΟ.
Συνοπτικά, το «Πρώτα η Στέγαση» είναι η πιο θεμελιώδης και αποδεδειγμένα αποτελεσματική πολιτική για την εξάλειψη της αστεγίας στην Ευρώπη, επειδή αντιμετωπίζει το πρόβλημα στην ρίζα του: την έλλειψη μόνιμης και ασφαλούς κατοικίας.
Άλλες βασικές και αποτελεσματικές πολιτικές
Πέραν του "Housing First", οι επιτυχημένες ευρωπαϊκές στρατηγικές βασίζονται σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που καλύπτει όλα τα στάδια: την πρόληψη, την άμεση παρέμβαση και την επανένταξη.
1. Ισχυρή πρόληψη της αστεγίας
Η καλύτερη πολιτική είναι αυτή που αποτρέπει την αστεγία εξαρχής. Καλές πρακτικές περιλαμβάνουν:
- Μηχανισμοί έγκαιρης προειδοποίησης: Εντοπισμός ατόμων και οικογενειών που κινδυνεύουν από έξωση λόγω χρεών, ανεργίας ή άλλων κρίσεων.
- Διαμεσολάβηση και συμβουλευτική: Παροχή νομικής βοήθειας, διαπραγματεύσεων με ιδιοκτήτες και συμβουλευτικής για τη διαχείριση χρεών.
- Στήριξη για ενοίκιο: Παροχή επιδομάτων ενοικίου ή οικονομικής ενίσχυσης για την αποφυγή εξώσεων, ιδίως σε ευάλωτες ομάδες.
2. Αποποινικοποίηση και πρόσβαση σε υπηρεσίες
- Κατάργηση της ποινικοποίησης: Η αστεγία δεν αντιμετωπίζεται ως έγκλημα ή αντικοινωνική συμπεριφορά.
- Ισότιμη πρόσβαση: Διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης των αστέγων σε δημόσιες υπηρεσίες, όπως η υγεία, η εκπαίδευση και οι κοινωνικές υπηρεσίες, χωρίς διακρίσεις λόγω της κατάστασής τους.
3. Ολοκληρωμένες εθνικές στρατηγικές
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλεί τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μακροπρόθεσμες εθνικές στρατηγικές με στόχο την εξάλειψη της αστεγίας έως το 2030 (όπως προβλέπει και η Διακήρυξη της Λισαβόνας). Αυτές οι στρατηγικές πρέπει:
- Να βασίζονται σε δεδομένα και συγκρίσιμες μετρήσεις για την έκταση του φαινομένου.
- Να περιλαμβάνουν πολυεπίπεδη συνεργασία (κεντρική κυβέρνηση, τοπική αυτοδιοίκηση, ΜΚΟ).
- Να δίνουν προτεραιότητα σε λύσεις στέγασης και όχι μόνο σε καταφύγια έκτακτης ανάγκης.
Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Η ΕΕ, μέσω της Ευρωπαϊκής Πλατφόρμας για την Καταπολέμηση της Αστεγίας (EPOCH), προωθεί την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τη χρήση Ευρωπαϊκών κονδυλίων (όπως το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ) για τη χρηματοδότηση καινοτόμων πολιτικών, ενισχύοντας τη μετάβαση από τη διαχείριση της αστεγίας στην οριστική της επίλυση μέσω της στέγασης.
Οι καλύτερες πολιτικές στην Ευρώπη δείχνουν πως η αντιμετώπιση της αστεγίας απαιτεί μια ριζική αλλαγή παραδείγματος: από την προσωρινή φιλοξενία και την τιμωρία, στη θεώρηση της στέγασης ως θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος και ως αφετηρία για την κοινωνική επανένταξη.
