Η ανάδυση νέων μορφών φτώχειας: πέρα από το εισόδημα
Η φτώχεια, ως κοινωνικό φαινόμενο, δεν περιορίζεται πλέον στην απόλυτη έλλειψη εισοδήματος. Στη σύγχρονη εποχή, αναδύονται και παγιώνονται νέες, σύνθετες μορφές φτώχειας που δοκιμάζουν την ανθεκτικότητα των κοινωνιών και απαιτούν ριζική αναθεώρηση των κοινωνικών πολιτικών. Η εξέλιξη της οικονομικής κρίσης, η κλιματική αλλαγή και η ψηφιακή μετάβαση δημιουργούν "ευάλωτα προφίλ" που βιώνουν τον αποκλεισμό σε πολλαπλά επίπεδα.
1. Η ενεργειακή φτώχεια: το κόστος της θέρμανσης
Η ενεργειακή φτώχεια (Energy Poverty) είναι ένα από τα πιο φλέγοντα νέα ζητήματα. Αναφέρεται στην αδυναμία ενός νοικοκυριού να θερμάνει επαρκώς ή να ψύξει την κατοικία του με ένα αποδεκτό κόστος, οδηγώντας σε:
- Υποβάθμιση της υγείας: Αυξημένα αναπνευστικά προβλήματα και προβλήματα ψυχικής υγείας λόγω διαβίωσης σε ακατάλληλες συνθήκες.
- Κοινωνικό κόστος: Νοικοκυριά που αναγκάζονται να δαπανούν δυσανάλογο μέρος του εισοδήματός τους για ενέργεια, περιορίζοντας τις δαπάνες σε βασικά αγαθά όπως η διατροφή και η υγεία.
- Περιβαλλοντικές ανισότητες: Συχνά πλήττει νοικοκυριά σε παλαιότερες, ενεργοβόρες κατοικίες, εγκλωβίζοντάς τα στην υψηλή κατανάλωση.
2. Η στεγαστική επισφάλεια και κρίση προσιτής κατοικίας
Η εκτίναξη των ενοικίων, η ραγδαία αύξηση των τιμών αγοράς (λόγω και φαινομένων όπως το AirBnB) και τα υψηλά επιτόκια έχουν μετατρέψει τη στέγαση από κοινωνικό δικαίωμα σε πολυτέλεια.
- Νέοι και στέγαση: Οι νέοι άνθρωποι αδυνατούν να αποκτήσουν ιδιόκτητη στέγη ή να ανεξαρτητοποιηθούν, οδηγώντας σε παρατεταμένη διαβίωση με τους γονείς και καθυστέρηση στη δημιουργία οικογένειας.
- "Φτωχοί" ενοικιαστές: Ακόμη και άτομα με σταθερή εργασία (οι "working poor") δαπανούν πλέον πάνω από το 40% του εισοδήματός τους για ενοίκιο, ζώντας ουσιαστικά στα όρια της φτώχειας.
- Κρυφή αστεγία: Άτομα που φιλοξενούνται προσωρινά σε φίλους ή συγγενείς, χωρίς δικό τους σπίτι, μένουν αόρατα στις στατιστικές, βιώνοντας ωστόσο πλήρη στεγαστική ανασφάλεια.
3. Η ψηφιακή φτώχεια (Digital Poverty)
Σε μια ολοένα και πιο ψηφιοποιημένη κοινωνία, η έλλειψη πρόσβασης ή δεξιοτήτων στον ψηφιακό κόσμο ισοδυναμεί με νέο είδος αποκλεισμού (Digital Divide).
- Έλλειψη πρόσβασης: Αφορά την αδυναμία απόκτησης του απαραίτητου εξοπλισμού (υπολογιστές, τάμπλετ) ή την πληρωμή για γρήγορο internet. Αυτό πλήττει ιδιαίτερα τους ηλικιωμένους και τους κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών.
- Έλλειψη δεξιοτήτων: Η αδυναμία χρήσης ψηφιακών υπηρεσιών (π.χ. τραπεζικές συναλλαγές, δημόσιες υπηρεσίες, εύρεση εργασίας) οδηγεί σε απομόνωση και δυσκολία στην πρόσβαση σε δικαιώματα.
- Εκπαίδευση: Οι μαθητές από φτωχά νοικοκυριά υστερούν σε σχολική επίδοση, καθώς δεν έχουν τα μέσα για διαδικτυακή μάθηση ή έρευνα, διαιωνίζοντας έτσι τις ανισότητες.
4. Η φτώχεια των "Working Poor"
Πρόκειται για εργαζόμενους που, παρά το γεγονός ότι έχουν πλήρη απασχόληση, ζουν με εισόδημα κάτω από το όριο της φτώχειας.
- Αίτια: Χαμηλοί μισθοί, επισφαλείς μορφές εργασίας (μερική απασχόληση, συμβάσεις ορισμένου χρόνου), και η αδυναμία των συλλογικών συμβάσεων να προσφέρουν επαρκή προστασία.
- Επίδραση: Δημιουργείται ένα αίσθημα αδικίας και αναξιοπιστίας απέναντι στο κοινωνικό κράτος και την αγορά εργασίας, καθώς η εργασία δεν εξασφαλίζει πλέον την αξιοπρεπή διαβίωση.
5. Η αγροτική φτώχεια
Σε αντίθεση με την αστική φτώχεια, η κρυφή αγροτική φτώχεια αναδεικνύει την ευαλωτότητα των πληθυσμών που ασχολούνται με τον πρωτογενή τομέα.
- Χαρακτηριστικά: Οι αγρότες και κτηνοτρόφοι αντιμετωπίζουν αστάθεια εισοδήματος, αυξανόμενο κόστος παραγωγής, και είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι στις κλιματικές επιπτώσεις (ξηρασία, πλημμύρες), οι οποίες καταστρέφουν την περιουσία και το εισόδημά τους. Η απουσία υποδομών (υγεία, μεταφορές) ενισχύει τον κοινωνικό αποκλεισμό τους.
Προς μια πολυδιάστατη κοινωνική πολιτική
Οι νέες αυτές μορφές φτώχειας καταδεικνύουν ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί πλέον μια πολυδιάστατη στρατηγική, πέρα από την απλή χορήγηση επιδομάτων. Χρειάζεται:
- Καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας: Επενδύσεις σε ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών και δίκτυα θέρμανσης.
- Ρύθμιση της αγοράς στέγασης: Θέσπιση ορίων στα μισθώματα και προγράμματα προσιτής στέγασης για νέους.
- Εκδημοκρατισμός του ψηφιακού χώρου: Δωρεάν μαθήματα ψηφιακών δεξιοτήτων και επιδότηση του βασικού εξοπλισμού.
- Ενίσχυση της εργασίας: Αναβάθμιση του κατώτατου μισθού και ενδυνάμωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων για την προστασία των "working poor".
Η καταπολέμηση της φτώχειας σήμερα είναι αγώνας για την κοινωνική συνοχή και την ποιότητα της δημοκρατίας.
