Οι διαδηλώσεις, αυτές οι ζωντανές, συχνά χαοτικές εκφράσεις της συλλογικής βούλησης, είναι τόσο παλιές όσο και η οργανωμένη κοινωνία. Είναι η φυσική εκδήλωση της διαφωνίας, η οπτική και ακουστική άρθρωση της δυσαρέσκειας και το ισχυρό εργαλείο της κοινωνικής αλλαγής. Από τις ταραχές για το ψωμί στον αρχαίο κόσμο μέχρι τις παγκόσμιες απεργίες για το κλίμα στην ψηφιακή εποχή, η πράξη του να κατεβαίνεις στους δρόμους έχει διαρκώς αναδιαμορφώσει το τοπίο της εξουσίας.
Αντιπολεμική διαδήλωση για τον πόλεμο στο Ιράκ, Ιταλία 2003
Πρώιμη ηχώ διαφωνίας
Πολύ πριν εδραιωθεί η σύγχρονη έννοια της διαμαρτυρίας, οι σπόροι είχαν φυτευθεί στον αρχαίο κόσμο. Στην αρχαία Αίγυπτο, οι εργάτες που απεργούσαν για καλύτερες μερίδες τροφής κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ραμσή Γ’, παρέχουν ένα από τα πρώτα τεκμηριωμένα παραδείγματα συλλογικής δράσης. Στη Ρώμη, η «απόσχιση των πληβείων», όπου ο λαός αποσύρθηκε από την πόλη για να ασκήσει πολιτική πίεση, ανέδειξε τη δύναμη της μαζικής αποχώρησης. Αυτές οι πρώιμες διαδηλώσεις, που συχνά οδηγούνταν από οικονομικές δυσκολίες ή κοινωνική ανισότητα, ήταν ωμές και άμεσες, χωρίς την οργανωμένη δομή των μεταγενέστερων κινημάτων.
Η μεσαιωνική περίοδος, ενώ συχνά γίνεται αντιληπτή ως στατική, γνώρισε τις δικές της μορφές διαμαρτυρίας. Οι αγροτικές εξεγέρσεις, όπως η Jacquerie στη Γαλλία ή η Εξέγερση των Χωρικών στην Αγγλία, ξέσπασαν ως απάντηση στα καταπιεστικά φεουδαρχικά συστήματα και τις οικονομικές δυσκολίες. Αυτές ήταν συχνά βίαιες εξεγέρσεις, που τροφοδοτούνταν από την απελπισία και την επιθυμία για βασική επιβίωση. Η θρησκευτική διαφωνία επίσης προκάλεσε διαδηλώσεις, με αιρετικά κινήματα και δημοφιλείς ιεροκήρυκες να προσελκύουν μεγάλα πλήθη και να αμφισβητούν την καθιερωμένη εξουσία.
Η άνοδος της οργανωμένης διαμαρτυρίας
Ο Διαφωτισμός και οι επακόλουθες επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα σηματοδότησαν ένα σημαντικό σημείο καμπής. Η Αμερικανική Επανάσταση με το «Boston Tea Party» και τα μαζικά μποϋκοτάζ, κατέδειξε τη δύναμη της οργανωμένης αντίστασης κατά της αποικιακής κυριαρχίας. Η Γαλλική Επανάσταση, με την έφοδο στη Βαστίλη και την εμβληματική πορεία προς τις Βερσαλλίες, εδραίωσε την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας και του δικαιώματος στην επανάσταση.
Ο 19ος αιώνας γνώρισε την άνοδο των οργανωμένων εργατικών κινημάτων. Οι εργάτες, που αντιμετώπιζαν σκληρές συνθήκες σε εργοστάσια και ορυχεία, άρχισαν να σχηματίζουν συνδικάτα και να συμμετέχουν σε απεργίες και διαδηλώσεις για να απαιτήσουν καλύτερους μισθούς και συνθήκες εργασίας. Το κίνημα των Χαρτιστών στη Βρετανία, που υποστήριζε την καθολική ψηφοφορία και την πολιτική μεταρρύθμιση, κινητοποίησε εκατομμύρια ανθρώπων μέσω μαζικών συγκεντρώσεων και αναφορών. Η άνοδος των σοσιαλιστικών και αναρχικών ιδεολογιών τροφοδότησε περαιτέρω αυτά τα κινήματα, παρέχοντας ένα θεωρητικό πλαίσιο για συλλογική δράση και κοινωνική αλλαγή.
Ημέρα της Γης, 1970
Ο 20ος αιώνας: ένας αιώνας διαμαρτυριών
Ο 20ος αιώνας έγινε η εποχή των μαζικών διαδηλώσεων. Η Ρωσική Επανάσταση, που τροφοδοτήθηκε από τον πόλεμο, τη φτώχεια και την πολιτική καταπίεση, είδε εργάτες και στρατιώτες να κατεβαίνουν στους δρόμους για να ανατρέψουν το τσαρικό καθεστώς. Το ινδικό κίνημα ανεξαρτησίας, με επικεφαλής τον Μαχάτμα Γκάντι, πρωτοστάτησε στη χρήση της μη βίαιης πολιτικής ανυπακοής, καταδεικνύοντας τη δύναμη της ειρηνικής αντίστασης κατά της αποικιακής κυριαρχίας.
Το κίνημα για τα Πολιτικά Δικαιώματα στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τις πορείες, τις καθιστικές διαμαρτυρίες και τα μποϋκοτάζ, στέκει ως μαρτυρία της μεταμορφωτικής δύναμης της μαζικής κινητοποίησης κατά του φυλετικού διαχωρισμού και των διακρίσεων. Οι διαδηλώσεις κατά του πολέμου του Βιετνάμ, που εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο, αποκάλυψαν την αυξανόμενη δύναμη της κοινής γνώμης στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής. Οι φοιτητικές διαμαρτυρίες του 1968, που ξέσπασαν στο Παρίσι, την Πράγα και την πόλη του Μεξικού, αντανακλούσαν μια ευρύτερη δυσαρέσκεια για την καθιερωμένη εξουσία και τους κοινωνικούς κανόνες.
Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης οδηγήθηκαν επίσης από μαζικές διαδηλώσεις, αναδεικνύοντας τη δύναμη των ανθρώπων να ανατρέψουν καταπιεστικά καθεστώτα. Οι διαδηλώσεις στην πλατεία Τιεν Ανμέν στην Κίνα, αν και καταπνίγηκαν βάναυσα, κατέδειξαν τη διαρκή επιθυμία για δημοκρατία και ελευθερία.
Μάης 1968, Γαλλία
Η ψηφιακή εποχή και τα παγκόσμια κινήματα
Ο 21ος αιώνας γνώρισε την άνοδο των ψηφιακά συνδεδεμένων διαδηλώσεων. Η Αραβική Άνοιξη, που τροφοδοτήθηκε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είδε μαζικές διαδηλώσεις να ξεσπούν σε όλη τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική αμφισβητώντας αυταρχικά καθεστώτα. Το κίνημα Occupy, που εξαπλώθηκε παγκοσμίως, ανέδειξε την αυξανόμενη ανισότητα και τη δύναμη των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Το κίνημα Black Lives Matter, που πυροδοτήθηκε από την αστυνομική βία, έχει προκαλέσει συζητήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο για τη φυλετική δικαιοσύνη και τον συστημικό ρατσισμό.
Οι διαμαρτυρίες για την κλιματική αλλαγή, με επικεφαλής νεαρούς ακτιβιστές όπως η Γκρέτα Τούνμπεργκ, έχουν φέρει εκατομμύρια κόσμου στους δρόμους, απαιτώντας επείγουσα δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επέτρεψε την ταχεία κινητοποίηση, τον παγκόσμιο συντονισμό και τη διάδοση πληροφοριών, μεταμορφώνοντας το τοπίο της διαμαρτυρίας.
Στα καθ’ ημάς τώρα, παρά το γεγονός ότι στη σύγχρονη Ελλάδα οι πρώτες διαδηλώσεις τοποθετούνται από πολλούς έξω από την Αθήνα, και δη σε μικρές πόλεις με πολλούς εργάτες (ομοίως όπως οι διαδηλώσεις ωθήθηκαν παγκοσμίως από τη βιομηχανική επανάσταση και τη μαζική συσσώρευση εργατικού δυναμικού), όπως οι Σέρρες (καπνεργάτες) και το Λαύριο (μεταλλωρύχοι), είναι λογικό η πλατεία Συντάγματος να έχει συμβολοποιηθεί ως τόπος κατάληξης μαζικών διαδηλώσεων των τελευταίων χρόνων λόγω της Βουλής. Στο επόμενο μέρος αυτού του άρθρου θα δούμε τις σημαντικότερες και πολυπληθέστερες εξ’ αυτών.
