Το "Οκτώβριος: Φθινοπωρινό Τραγούδι" του Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι είναι ένα από τα πιο αγαπημένα και μελαγχολικά κομμάτια από τη σουίτα του με δώδεκα μινιατούρες για πιάνο, "Οι Εποχές", Op. 37a. που συνέθεσε το 1876. Κάθε κομμάτι της συλλογής γράφτηκε για έναν συγκεκριμένο μήνα και δημοσιεύτηκε στο μουσικό περιοδικό της Αγίας Πετρούπολης, Nouvellist. Ο "Οκτώβριος" αποτυπώνει τη νοσταλγική ομορφιά και τη σοβαρότητα του φθινοπώρου, με τα πεσμένα φύλλα και την εσωστρεφή διάθεση. Το ποιητικό απόσπασμα του κομματιού, "Φθινόπωρο, ο καημένος ο κήπος μας έπεσε, τα κίτρινα φύλλα πετούν στον άνεμο", του Αλεξέι Τολστόι, περικλείει τέλεια τον θλιμμένο και νοσταλγικό του χαρακτήρα.
Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι: ένας μουσικός οραματιστής
Ο Πιοτρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι (1840-1893) ήταν Ρώσος συνθέτης της ύστερης ρομαντικής περιόδου. Γεννήθηκε στο Βότκινσκ και το μουσικό του ταλέντο ήταν εμφανές από νεαρή ηλικία, αν και η μεσοαστική οικογένειά του τον ενθάρρυνε αρχικά για μια καριέρα στη δημόσια διοίκηση. Τελικά αφιερώθηκε στη μουσική και έγινε ένας από τους πρώτους σπουδαστές στο Ωδείο της Αγίας Πετρούπολης. Εκεί έλαβε μια τυπική εκπαίδευση με πολλές επιρροές από τη δύση, πράγμα που τον ξεχώρισε από τη σύγχρονή του εθνικιστική κίνηση, που εκπροσωπήθηκε από την ομάδα των πέντε, τους: Mπαλάκιρεφ, Κιουί, Μποροντίν, Μουρσόργσκι και Ρίμσκι-Κόρσακοβ. Η ζωή του Τσαϊκόφσκι χαρακτηρίστηκε από προσωπική αναταραχή και συναισθηματική ευαισθησία, τα οποία συχνά έβρισκαν έκφραση στη βαθιά συναισθηματική και δραματική του μουσική. Τα συναισθήματα αυτά γεννήθηκαν μέσα του από μικρή ηλικία, αφενός εξαιτίας της απουσίας της μητέρας του, που ωστόσο καθώς λέγεται τον λάτρευε, αφετέρου εξαιτίας της τρυφερής σχέσης του με τη Γαλλίδα νταντά του.
Το δίπολο των σημαντικών γυναικών διατηρήθηκε και στην ενήλικη ζωή του. Η πλούσια χήρα Ναντέζντα φον Μεκ έγινε προστάτιδα και οικονομική αρωγός του μετά τον θάνατο του άντρα της από καρδιακή προσβολή, όταν έμαθε πως το τελευταίο από τα 12 παιδιά τους δεν ήταν δικό του.
Το 1877, παντρεύεται την Αντονίνα Ιβάνοβνα Μιλιούκοβα, μια μαθήτριά του που εξέφρασε τον έρωτά της γι’ αυτόν και μάλιστα απείλησε να αυτοκτονήσει στο ενδεχόμενο απόρριψής της από τον Τσαικόφσκι. Εκείνος αποφασίζει να την παντρευτεί προκειμένου να μπει ένα τέλος στις φήμες για τις ερωτικές του προτιμήσεις. Ο γάμος αυτός όμως γίνεται αμέσως μαρτυρικός, ήδη από το γαμήλιο ταξίδι, μια και ο Τσαικόφσκι κοιμάται σε μια πολυθρόνα προκειμένου να αποφύγει τη θερμή σύζυγό του. Με την επιστροφή του στη Μόσχα, αποπειράται να αυτοκτονήσει στο Νέβα, όμως σώζεται από τον Νικολάι Ρουμπινστάιν που πληρώνει την Αντονίνα για να δεχτεί να χωρίσουνε και παίρνει μαζί του τον Τσαικόφσκι στην Ευρώπη. Με την επιστροφή του στη Μόσχα επανέρχεται η Φον Μεκ με το επίδομά της, που στην πραγματικότητα ο Τσαικόφσκι δεν χρειαζόταν μια που ήταν ο ίδιος πλούσιος, με τη σχέση τους να διακόπτεται οριστικά τον Οκτώβριο του 1890, προκαλώντας την μήνι του συνθέτη, που θεώρησε πως η Φον Μεκ περιφρόνησε τη μουσική του.
Η μουσική και η κληρονομιά του Τσαϊκόφσκι
Το μουσικό έργο του Τσαϊκόφσκι ήταν τεράστιο και ποικίλο, περιλαμβάνοντας συμφωνίες, κοντσέρτα, όπερες και μουσική δωματίου. Το μοναδικό του στυλ συνδυάζει δυτικοευρωπαϊκές μουσικές παραδόσεις με ρωσικά λαϊκά στοιχεία, δημιουργώντας έργα που ήταν τόσο τεχνικά εκλεπτυσμένα όσο και βαθιά προσωπικά. Ήταν δεξιοτέχνης στην ενορχήστρωση, γνωστός για την ικανότητά του να χρησιμοποιεί κάθε όργανο για να δημιουργήσει πλούσια, συναισθηματικά ηχοτοπία.
Σημαντικά έργα:
- Μπαλέτα: Ο Τσαϊκόφσκι είναι αναμφισβήτητα πιο διάσημος για τα "τρία μεγάλα" του μπαλέτα: Η Λίμνη των Κύκνων (1877), Η Ωραία Κοιμωμένη (1889) και Ο Καρυοθραύστης (1892). Ανέβασε τη μουσική του μπαλέτου από έναν δευτερεύοντα ρόλο σε ένα κεντρικό, συμφωνικό μέρος της αφήγησης.
- Συμφωνίες: Οι συμφωνίες του, ιδιαίτερα οι τρεις τελευταίες (Νο. 4, 5, και 6, η "Παθητική"), είναι μνημειώδη έργα συναισθηματικής έντασης.
- Κοντσέρτα: Το Κοντσέρτο για πιάνο Νο. 1 και το Κοντσέρτο για βιολί συγκαταλέγονται στα πιο δημοφιλή και συχνά εκτελούμενα κοντσέρτα που έχουν γραφτεί ποτέ.
- Όπερες: Ο Ευγένιος Ονέγκιν και Η Ντάμα Πίκα είναι οι πιο φημισμένες όπερές του.
Επιρροή στη μουσική
Η επιρροή του Τσαϊκόφσκι στην κλασική μουσική είναι βαθιά και διαρκής. Ήταν ο πρώτος Ρώσος συνθέτης που απέκτησε διεθνή φήμη, και το έργο του συνέβαλε στην εδραίωση της θέσης της Ρωσίας στην παγκόσμια μουσική σκηνή. Αμφισβήτησε τα παραδοσιακά όρια των μουσικών μορφών, εισάγοντας έναν ισχυρό και μερικές φορές ωμό συναισθηματισμό που ήταν χαρακτηριστικό της ρομαντικής εποχής. Η καινοτόμος χρήση της μελωδίας και της αρμονίας του, σε συνδυασμό με το δραματικό του ταλέντο, συνεχίζει να μαγεύει το κοινό και να εμπνέει τους συνθέτες μέχρι και σήμερα. Αν και ήταν πάντα δημοφιλής στο κοινό, το έργο του συχνά επικρίθηκε από κριτικούς και συνθέτες. Μάλιστα στις αρχές του 20ου αιώνα, οι κριτικοί της δύσης απέρριπταν τη μουσική του ως απλοϊκή και με έλλειψη υψηλού πνεύματος, περιφρόνηση η οποία έχει πια εξαλειφθεί.
Οι 5 καλύτερες ερμηνείες του "Οκτωβρίου"
Το "Οκτώβριος: Φθινοπωρινό Τραγούδι" είναι ένα στοιχειωτικά όμορφο κομμάτι που απαιτεί από έναν πιανίστα να μεταφέρει τη βαθιά αίσθηση της μελαγχολίας και της ενδοσκόπησης. Ακολουθούν πέντε από τις πιο συναρπαστικές ερμηνείες:
- Σβιατοσλάβ Ρίχτερ: Γνωστός για τις δυναμικές και πνευματικά αυστηρές του ερμηνείες. Η εκτέλεση του Ρίχτερ για τον "Οκτώβριο" είναι ταυτόχρονα μνημειώδης και βαθιά προσωπική. Το άγγιγμά του είναι ακριβές, και φέρνει μια βαθιά αίσθηση θλίψης στο κομμάτι χωρίς να είναι υπερβολικά συναισθηματικός.
- Μιχαήλ Πλέτνεφ: Η απόδοση του Πλέτνεφ ξεχωρίζει για τον λεπτό λυρισμό και τον εκλεκτό έλεγχό του. Αποτυπώνει την ευθραυστότητα και τη φευγαλέα ομορφιά της εποχής, με κάθε νότα να δίνει την αίσθηση ότι είναι προσεκτικά μελετημένη και γεμάτη συναισθηματικό βάρος.
- Βλαντιμίρ Ασκενάζι: Δάσκαλος του ρομαντικού ρεπερτορίου. Ο "Οκτώβριος" του Ασκενάζι είναι μια ερμηνεία με μεγάλη ζεστασιά και λεπτότητα. Δίνει έμφαση στην ποιότητα της μελωδίας, δημιουργώντας μια ερμηνεία που είναι ταυτόχρονα τρυφερή και εκφραστική.
- Λανγκ Λανγκ: Η ερμηνεία του Λανγκ Λανγκ είναι γνωστή για την παθιασμένη της ένταση και τη δυναμική της γκάμα. Φέρνει μια σύγχρονη ευαισθησία στο κομμάτι, αναδεικνύοντας τις δραματικές του αντιθέσεις και δημιουργώντας ένα χαρακτήρα που είναι τόσο βιρτουόζικος όσο και βαθιά συγκινητικός.
- Σιπριέν Κατσαρής: Η ζωντανή ηχογράφηση του Κατσαρή από το 1970 είναι μια νεανική αλλά ώριμη προσέγγιση στο κομμάτι. Η ερμηνεία του χαρακτηρίζεται από μια ειλικρινή, μελωδική ποιότητα που ενσωματώνει τέλεια την ένδειξη "Andante doloroso e molto cantabile" (αργά, θλιβερά και πολύ μελωδικά) στην παρτιτούρα.
