Ο Αμερικανικός Νότος αποτελεί εδώ και καιρό έναν σύνθετο και αμφιλεγόμενο χώρο στην εθνική και διεθνή φαντασία, μια περιοχή που ορίζεται από τα καταπράσινα τοπία της, τις βαθιά ριζωμένες παραδόσεις της και μια ιστορία βουτηγμένη στη δουλεία, τον διαχωρισμό και τη φυλετική βία. Η κινηματογραφική αναπαράσταση του Μαύρου Νότου, ειδικότερα, λειτουργεί ως ένας κρίσιμος φακός μέσα από τον οποίο εξετάζουμε τη φυλετική ιστορία της Αμερικής και την εξελισσόμενη πολιτιστική συνείδηση τόσο των Μαύρων όσο και των λευκών Αμερικανών. Από τις πρώτες μέρες του κινηματογράφου μέχρι σήμερα, η απεικόνιση της ζωής των Μαύρων του Νότου αντανακλά τις ευρύτερες κοινωνικές τοποθετήσεις, μετατοπιζόμενη από κατάφωρα στερεότυπα σε μια πιο πολύπλευρη και πολυδιάστατη απεικόνιση, υποστηριζόμενη από την εμφάνιση Μαύρων κινηματογραφιστών και την απαίτηση για αυθεντική αφήγηση.
Η αυγή του κινηματογράφου και ο μύθος της φυτείας
Οι πρώτες απεικονίσεις του Μαύρου Νότου στον αμερικανικό κινηματογράφο ήταν, κατά κύριο λόγο, μια άμεση επέκταση του minstrel και της ιδεολογίας της "Χαμένης Υπόθεσης" που επιδίωκε να εξιδανικεύσει την προπολεμική εποχή. Ταινίες όπως η εμβληματική αλλά βαθύτατα ρατσιστική The Birth of a Nation (1915) του D.W. Griffith παρουσίαζαν μια φρικτά διαστρεβλωμένη άποψη για τους Μαύρους Αμερικανούς ως κτηνώδεις, επικίνδυνους και απειλή για τη λευκή γυναίκα, ενώ εξυμνούσαν την Κου Κλουξ Κλαν. Σε αυτές τις ταινίες, οι Μαύροι χαρακτήρες, που συχνά τους υποδύονταν λευκοί ηθοποιοί με blackface, περιορίζονταν σε εξευτελιστικά στερεότυπα: ο πιστός υπηρέτης, η υποτακτική «Μάμι» ή ο γελοίος εργάτης των χωραφιών. Αυτές οι απεικονίσεις ενίσχυαν την πεποίθηση στην υπεροχή των λευκών και τη «σωστή» κοινωνική τάξη του Νότου του Jim Crow, δημιουργώντας ένα κινηματογραφικό τοπίο που ήταν ολοφάνερα εχθρικό προς τους Μαύρους.
Ταυτόχρονα εμφανίστηκε ένα πρώιμο αλλά ζωτικό κίνημα «φυλετικών ταινιών» (race film). Πρωτοπόροι Μαύροι κινηματογραφιστές, όπως ο Oscar Micheaux, δημιούργησαν τις δικές τους εταιρείες παραγωγής για να κάνουν ταινίες για το διαχωρισμένο Μαύρο κοινό. Η ταινία του Micheaux Within Our Gates (1920) ήταν μια άμεση και ισχυρή απάντηση στο The Birth of a Nation, προσφέροντας μια αντι-αφήγηση που απεικόνιζε μια ζωντανή, σύνθετη και μορφωμένη Μαύρη κοινότητα. Αυτές οι πρώτες φυλετικές ταινίες, αν και συχνά περιορίζονταν από χαμηλούς προϋπολογισμούς και κακή διανομή, ήταν απαραίτητες για να αμφισβητήσουν τα ρατσιστικά στερεότυπα του κυρίαρχου Χόλιγουντ και να προσφέρουν έναν χώρο για τους Μαύρους ηθοποιούς, να υποδυθούν αξιοπρεπείς ρόλους που αντικατόπτριζαν τις δικές τους ζωές και φιλοδοξίες.
Within our gates, Oscar Micheaux, 1920
Το μεσοπολεμικό Χόλιγουντ και η «ταινία ανεκτικότητας για τους Νέγρους»
Καθώς το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα κέρδιζε έδαφος στα μέσα του 20ού αιώνα, το κυρίαρχο Χόλιγουντ άρχισε να αλλάζει με προσοχή την προσέγγισή του. Εμφανίστηκε η εποχή της «ταινίας ανεκτικότητας για τους Νέγρους», ένα είδος που συχνά επιδίωκε να αντιμετωπίσει τον ρατσισμό με έναν τρόπο που ήταν αποδεκτός από το λευκό κοινό. Ταινίες όπως το In the Heat of the Night (1967) και το To Kill a Mockingbird (1962) ήταν πρωτοποριακές για την εποχή τους, παρουσιάζοντας Μαύρους πρωταγωνιστές που ήταν ευγενείς, έξυπνοι και θύματα αδικίας. Ενώ αυτές οι ταινίες ήταν σημαντικές για το ότι έφεραν ζητήματα φυλετικής ανισότητας σε ένα ευρύτερο κοινό, συχνά επικεντρώνονταν σε λευκούς χαρακτήρες ως ηθική πυξίδα και σωτήρες, με την Μαύρη εμπειρία να λειτουργεί συχνά ως καταλύτης για την εξέλιξη ενός λευκού χαρακτήρα. Ο Μαύρος Νότος σε αυτές τις ταινίες ήταν ένα σκηνικό για μια ιστορία λευκής λύτρωσης, παρά ένας χώρος με τη δική του εγγενή αφήγηση και πλούσιο εσωτερικό κόσμο.
In the heat of the night, Norman Jewison, 1967
Η εποχή του Blaxploitation και η εξέγερση του Λος Άντζελες
Shaft, Gordon Parks, 1971
Η δεκαετία του 1970 είδε μια δραματική αλλαγή με την άνοδο του κινήματος Blaxploitation. Ταινίες όπως το Shaft (1971) και το Superfly (1972) παρουσίασαν έναν νέο τύπο Μαύρου ήρωα: με αυτοπεποίθηση, παράτολμο και έχοντα τα πάντα υπό έλεγχο. Ενώ αυτές οι ταινίες διαδραματίζονταν κυρίως σε αστικά περιβάλλοντα, αντιπροσώπευαν μια σημαντική απομάκρυνση από τα στερεότυπα του παρελθόντος. Ωστόσο, η κληρονομιά του Blaxploitation είναι περίπλοκη. Ενώ προσέφερε στους Μαύρους θεατές μια αίσθηση ενδυνάμωσης, συχνά βασιζόταν σε ένα δικό του σύνολο από εντυπωσιακές και μερικές φορές γελοίες ιδέες.
Αντίθετα, μια ομάδα Μαύρων φοιτητών κινηματογραφιστών στο UCLA, γνωστή ως L.A. Rebellion, επιδίωξε να δημιουργήσει έναν πιο αυθεντικό και καλλιτεχνικό κινηματογράφο. Κινηματογραφιστές όπως ο Charles Burnett και η Julie Dash απομακρύνθηκαν από τις συμβάσεις του Χόλιγουντ για να εξερευνήσουν τις πραγματικότητες της Μαύρης ζωής με μια ποιητική και βαθιά προσωπική πινελιά. Το αριστούργημα της Dash, Daughters of the Dust (1991), είναι ένα εμβληματικό επίτευγμα στον κινηματογράφο του Μαύρου Νότου. Αφηγείται την ιστορία μιας οικογένειας Gullah στα νησιά Sea Islands της Νότιας Καρολίνας στις αρχές του 20ού αιώνα, αποτυπώνοντας με ομορφιά τον πολιτισμό, την πνευματικότητα και τη δύσκολη απόφαση της μετανάστευσης προς τον Βορρά. Η μη γραμμική αφήγηση και η πλούσια, ζωγραφική αισθητική της ταινίας έρχονται σε έντονη αντίθεση με τις γραμμικές, βασισμένες στην πλοκή αφηγήσεις του κυρίαρχου κινηματογράφου και παραμένει μια ζωτική αναφορά για κάθε συζήτηση για τον Μαύρο Νότο στον κινηματογράφο.
Σύγχρονος κινηματογράφος και ένα νέο Southern Gothic
Τις τελευταίες δεκαετίες, Μαύροι κινηματογραφιστές έχουν διεκδικήσει την αφήγηση του Νότου, δημιουργώντας μια κινηματογραφική γλώσσα που είναι ταυτόχρονα ιστορικά συνειδητή και καλλιτεχνικά φιλόδοξη. Η ταινία Selma (2014) της Ava DuVernay είναι μια ισχυρή, από κοντά απεικόνιση του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα, επικεντρώνοντας στη στρατηγική και συναισθηματική ηγεσία του Martin Luther King Jr. και στο θάρρος των καθημερινών Μαύρων πολιτών. Το Moonlight (2016) του Barry Jenkins, αν και δεν διαδραματίζεται αποκλειστικά στον Νότο, αντλεί από τις πολιτιστικές υφές και τις άρρητες ιστορίες της περιοχής για να εξερευνήσει θέματα αρρενωπότητας, ταυτότητας και αγάπης.
Moonlight, Barry Jenkins, 2016
Το Get Out (2017) του Jordan Peele και το Eve's Bayou (1997) της Kasi Lemmons προσφέρουν μια νέα ματιά στην παράδοση του Southern Gothic, χρησιμοποιώντας το τοπίο και τα μυστικά του για να εξερευνήσουν το επίμονο ψυχολογικό τραύμα του ρατσισμού. Αυτές οι ταινίες χρησιμοποιούν τις συμβάσεις του είδους, όπως το μυστήριο, την αγωνία και το γκροτέσκο, για να αποκαλύψουν τη φρίκη του παρελθόντος και την ύπουλη φύση του σύγχρονου ρατσισμού. Αναδιαμορφώνουν τον Νότο όχι μόνο ως τόπο ιστορικής καταπίεσης, αλλά ως έναν χώρο όπου το παρελθόν συνεχίζει να στοιχειώνει το παρόν.
Eve's Bayou, Kasi Lemmons, 1997
Η κινηματογραφική αναπαράσταση του Μαύρου Νότου είναι μια πλούσια και σύνθετη ταπετσαρία, υφασμένη με κλωστές τραύματος, ανθεκτικότητας και θριάμβου. Είναι μια καταγραφή αφηγηματικού αγώνα, μια εκατονταετής πάλη για τον έλεγχο της ιστορίας. Από τις ρατσιστικές καρικατούρες του πρώιμου Χόλιγουντ μέχρι την καλλιτεχνική απελευθέρωση της L.A. Rebellion και τη λεπτομερή αφήγηση των σύγχρονων Μαύρων κινηματογραφιστών, η κινηματογραφική απεικόνιση του Μαύρου Νότου έχει εξελιχθεί δραματικά. Αυτές οι ταινίες, στην ποικιλομορφία και το βάθος τους, όχι μόνο τεκμηριώνουν την ιστορία ενός λαού και μιας περιοχής, αλλά λειτουργούν επίσης ως μια ισχυρή απόδειξη του ακλόνητου ανθρώπινου πνεύματος μπροστά στην αδικία.
Get out, Jordan Peele, 2017
Παραπομπές
- Dash, Julie. Daughters of the Dust. American Playhouse, 1991.
- Griffith, D.W. The Birth of a Nation. Epoch Producing Corporation, 1915.
- Micheaux, Oscar. Within Our Gates. Micheaux Film and Book Company, 1920.
- Petty, Miriam. Stealing the Show: African American Performers and Audiences in 1930s Hollywood. University of California Press, 2016.
- Jewison, Norman. In the Heat of the Night. 1967
- Mulligan, Robert. To Kill a Mockingbird. 1962
- Parks, Gordon. Shaft. 1971.
- Parks, Gordon. Superfly. 1972.
- Lemmons, Kasi. Eve's Bayou. 1997.
- DuVernay, Ava. Selma. 2014.
- Jenkins, Barry. Moonlight. 2016.
- Peele, Jordan. Get Out. 2017.
