Η Mari Lwyd (προφέρεται περίπου: Μάρι Λουΐντ) είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα, στοιχειωμένα και χαρούμενα έθιμα της Ουαλίας (Wales), μια παράδοση που συνδυάζει τα μεσαιωνικά κάλαντα (wassailing) με έναν φόρο τιμής στο σκοτάδι του χειμώνα.
Αυτό το έθιμο, το οποίο κορυφώνεται γύρω από την περίοδο των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, περιλαμβάνει μία ομάδα ατόμων που περιφέρει ένα διακοσμημένο κρανίο αλόγου, ζητώντας την είσοδο σε σπίτια και παμπ μέσω μιας μάχης με έμμετρες εξυπνάδες.
Η φιγούρα και η εμφάνιση
Η Mari Lwyd (που μεταφράζεται συχνότερα ως «Γκρίζα Φοράδα» ή, κατά μία άλλη ερμηνεία, ως «Αγία Μαρία»), δεν είναι μια απλή στολή αλλά ένα τελετουργικό ομοίωμα:
- Το κεντρικό κομμάτι: Αποτελείται από ένα κρανίο αλόγου (σήμερα συχνά ξύλινο ή από χαρτοπολτό για πρακτικούς λόγους, αλλά παραδοσιακά ήταν αληθινό).
- Η διακόσμηση: Το κρανίο στολίζεται με χρωματιστές κορδέλες, ροζέτες, κλαδιά αείφυλλων (όπως το γκι και ο κισσός) και μερικές φορές φέρει ψεύτικα μάτια, συχνά φτιαγμένα από χριστουγεννιάτικες μπάλες, ή ακόμα και θραύσματα γυαλιού (μερικές φορές φωτισμένα εσωτερικά για μια ανατριχιαστική λάμψη).
- Το κάλυμμα: Το κρανίο είναι στερεωμένο στην κορυφή ενός κονταριού, ενώ ένα μακρύ, λευκό σεντόνι ή πανί καλύπτει τον άνθρωπο που το μεταφέρει, κρύβοντάς τον και δίνοντας την εντύπωση ενός στοιχειωμένου, πελώριου ζώου. Η κάτω γνάθος του κρανίου συχνά συνδέεται με ελατήριο, επιτρέποντας στον μεταφορέα να την ανοιγοκλείνει με έναν χαρακτηριστικό, τρομακτικό κλακαριστό ήχο.
- Η παρέα: Η Mari Lwyd συνοδεύεται από μια ομάδα με τραγουδιστές των καλάντων (wassailers) και διάφορους παραδοσιακούς χαρακτήρες (όπως οι Punch and Judy), συχνά με κουρελιασμένα ρούχα και μαυρισμένα πρόσωπα.
Το «Pwnco»: η μάχη των έμμετρων εξυπνάδων
Το πιο χαρακτηριστικό και μοναδικό στοιχείο της παράδοσης είναι το pwnco (προφέρεται: πουνγκ-κο), μια ανταλλαγή αυτοσχέδιων, σατιρικών και συχνά χιουμοριστικών ποιημάτων ή τραγουδιών, σαν μια μεσαιωνική ραπ μάχη.
Η Διαδικασία
- Η άφιξη: Η ομάδα της Mari Lwyd φτάνει στην πόρτα ενός σπιτιού ή μιας παμπ και τραγουδάει ένα παραδοσιακό τραγούδι καλαντίσματος, ζητώντας ευγενικά (αλλά επίμονα) την είσοδο: “Wel dyma ni’n dwad... I ofyn am gennad i ganu” (Λοιπόν, ερχόμαστε... για να ζητήσουμε άδεια να τραγουδήσουμε).
- Η άρνηση: Οι κάτοικοι του σπιτιού απαντούν τραγουδώντας ή απαγγέλλοντας ένα δικό τους ποίημα, δίνοντας μια έξυπνη δικαιολογία για να αρνηθούν την είσοδο (π.χ., «είμαστε πολύ απασχολημένοι», «το σπίτι είναι βρώμικο», «δεν έχουμε φαγητό»).
- Η μάχη: Ακολουθεί το Pwnco—μια παρατεταμένη, αυθόρμητη ανταλλαγή έμμετρων προσβολών και "εξυπνάδων". Οι δύο πλευρές ανταγωνίζονται για να δουν ποια θα βρει την πιο αστεία, πιο έξυπνη ή πιο ευρηματική ρίμα.
- Η είσοδος και ο χορός: Η μάχη συνεχίζεται μέχρι μία από τις δύο πλευρές να ξεμείνει από έμπνευση. Σχεδόν πάντα, η ομάδα της Mari Lwyd κερδίζει (ή αφήνεται να κερδίσει). Τότε εισέρχονται θριαμβευτικά στο σπίτι. Μόλις μπουν μέσα, ακολουθεί μεγάλη χαρά:
- Η Mari Lwyd τρέχει τριγύρω, κυνηγώντας τα παιδιά και κλέβοντας αντικείμενα με την γνάθο της.
- Οι κάτοικοι προσφέρουν φαγητό και ποτό (παραδοσιακά ale—μπύρα).
- Η ομάδα τραγουδάει ένα τραγούδι ευλογίας για το σπίτι πριν φύγει για την επόμενη πόρτα.
Ιστορία, προέλευση και συμβολισμός
Η Mari Lwyd είναι ένα έθιμο που βρίσκεται στη διασταύρωση της κελτικής μυθολογίας, των παγανιστικών τελετουργιών και των χριστιανικών εορτών.
Η Προέλευση του Ονόματος
- «Grey Mare» (Γκρίζα Φοράδα): Είναι η πιο κοινή μετάφραση. Τα ανοιχτόχρωμα άλογα είχαν μεγάλη σημασία στην κελτική μυθολογία, συχνά συνδεόμενα με τη βασιλεία, τη μετάβαση και τον άλλο κόσμο. Αυτό παραπέμπει σε πιθανές προχριστιανικές ρίζες του εθίμου.
- «Holy Mary» (Αγία Μαρία): Μια άλλη ερμηνεία συνδέει το Mari με τη Virgin Mary (Παρθένο Μαρία). Αυτό μπορεί να εξηγεί τη χρονική του τοποθέτηση, δεδομένου ότι η περίοδος μεταξύ Χριστουγέννων και Φώτων (Epiphany, 6η Ιανουαρίου) συνδέεται με τη μητρότητα και τη γέννηση.
Συμβολισμός
Η Mari Lwyd θεωρείται ένα τελετουργικό «μεταιχμιακότητας» (liminality)—της κατάστασης του να βρίσκεσαι «ενδιάμεσα»:
- Ενδιάμεσα στον Χώρο: Στο κατώφλι της πόρτας (μεταξύ του έξω κόσμου/σκότους και του εσωτερικού/φωτός).
- Ενδιάμεσα στον Χρόνο: Μεταξύ του παλιού και του νέου έτους, φέρνοντας τύχη και ευημερία για τον επερχόμενο χρόνο.
- Ενδιάμεσα στη Ζωή και τον Θάνατο: Η φιγούρα του σκελετού είναι ένα σύμβολο του θανάτου και της αναγέννησης, του τέλους του παλιού και της υπόσχεσης της άνοιξης.
Ιστορική Εξέλιξη
- Πρώτη καταγραφή: Η πρώτη γραπτή αναφορά του εθίμου χρονολογείται γύρω στο 1800. Ωστόσο, η παράδοση πιστεύεται ότι είναι πολύ παλαιότερη.
- Γεωγραφία: Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές στη Νότια Ουαλία, κυρίως στις κομητείες Glamorgan και Gwent.
- Περίοδος παρακμής και αναβίωση: Το έθιμο έπεσε σε παρακμή στις αρχές του 20ού αιώνα, καθώς η Εκκλησία και οι αρχές το θεωρούσαν «άγριο» ή «παγανιστικό». Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1960 και μετά, βίωσε μια ισχυρή αναβίωση χάρη σε λαογραφικούς συλλόγους και ομάδες που επιδίωξαν να διατηρήσουν τη μοναδική πολιτιστική κληρονομιά της Ουαλίας και την Ουαλική γλώσσα.
Η Mari Lwyd σήμερα
Σήμερα, η Mari Lwyd είναι ένα αγαπημένο σύμβολο του ουαλικού πολιτισμού. Αν και η χρήση αληθινών κρανίων έχει γίνει σπάνια, το πνεύμα του pwnco παραμένει ζωντανό. Οι σύγχρονες εκδοχές είναι συχνά πιο συμπεριληπτικές, με τη συμμετοχή γυναικών και παιδιών, και το έθιμο αποτελεί ένα κορυφαίο γεγονός σε πολλές ουαλικές πόλεις, όπως το Cardiff και το Chepstow, διατηρώντας μια παράδοση που είναι ταυτόχρονα μυστηριώδης, τρομακτική και βαθιά εορταστική.
